Een springersknie is een overbelastingsblessure bij de aanhechting van de knieschijfpees aan de onderzijde van de knieschijf (patella). Via de knieschijfpees / gewrichtsband is de knieschijf (patella) aan het scheenbeen (tibia) gehecht. Deze pees is zeer sterk en stelt de strekspiergroep in staat het been te strekken. De quadriceps strekt de knie actief bij het springen om de springer van de grond te krijgen, maar speelt ook een rol bij het stabiliseren tijdens de landing. Het is dus geen verrassing dat deze overbelastingsblessure veel voorkomt bij spring- en intervalsporten zoals volleybal, handbal, korfbal, maar ook bij voetbal, tennis, hockey en atletiek.
> Oorzaak
Overbelasting van de knieschijfpees wordt vaak veroorzaakt door oefeningen zoals springen en zware gewichttraining in de onderste ledematen bij sporters in de leeftijd tussen 15 en 35 jaar. Met name het landen op één been zorgt voor een piekbelasting op de aanhechting van de knieschijfpees.
Daarnaast hebben personen die het kniegewricht actief extra belasten, bijvoorbeeld door sporten te doen waarbij veel van richting wordt veranderd of springbewegingen worden gemaakt, een grotere kans om een springersknie op te lopen. Door herhaalde belasting kunnen er kleine beschadigingen ontstaan en kan er collageendegeneratie optreden in de pees. Andere factoren die in de wetenschappelijke literatuur worden genoemd als oorzaken zijn een verkorting van de strekspiergroep en overgewicht. Bovendien kunnen onvoldoende flexibiliteit van de kniepees en quadriceps en verkeerde uitlijning (x-benen of platvoeten) bijdragen aan een verhoogde belasting van de knieschijfpees en derhalve het ontstaan van een springersknie.
> Symptomen
Klachten bij sporters die mogelijk een springersknie hebben:
- Een pijnlijk gebied en gevoeligheid in het geblesseerde gedeelte van de pees.
- Plaatselijke pijn aan de onderzijde en voorzijde van de knieschijf bij indrukken of betasten.
- Zeurende pijn en stijfheid na inspanning.
- Pijn bij het samentrekken van de quadriceps.
- Behoefte om te bewegen als gevolg van langdurig verblijf in dezelfde statische positie (zitten en staan).
> Diagnose
Medisch onderzoek (door een arts of fysiotherapeut) kan de volgende bevindingen opleveren:
- De aangetaste pees kan dikker lijken dan die aan de niet-aangetaste zijde.
- Er kan sprake zijn van een lichte zwelling rond het pijnlijke gebied.
- Soms is er sprake van een slecht functioneren van de Vastus Medialis pars Obliquus (VMO).
- Pijn geprovoceerd door actieve tests zoals diep door de knieën zakken, uitvalstappen en met name bij het krachtig strekken van de knie vanuit maximale buigstand bij het geblesseerde been.
Aanvullend onderzoek: met behulp van ultrasonografie of MRI kunnen enige degeneratie of kleine beschadigingen van de knieschijfpees worden vastgesteld.
> Ernst
Pijn tijdens en na lichamelijke activiteit of sport kan worden onderverdeeld in vier ernstgradaties, van licht tot ernstig:
- Gradatie 1: Alleen pijn na training.
- Gradatie 2: Pijn vóór en na training, maar pijn neemt af na opwarming.
- Gradatie 3: Pijn tijdens activiteit, waardoor training of prestaties niet optimaal kunnen zijn.
- Gradatie 4: Pijn tijdens dagelijkse activiteiten, die al dan niet verergeren.
> Behandeling
Er kunnen twee behandelmethoden worden voorgeschreven: behoudende (niet-chirurgische) behandeling en chirurgische behandeling.
A - Behoudende behandeling
Dit wordt doorgaans in eerste instantie aanbevolen nadat de diagnose ‘springersknie’ is gesteld. Overbelasting van de pees moet zorgvuldig worden vermeden. De behandeling is afhankelijk van de omvang of ernst van de blessure.
Gradatie 1:
- Doorgaan met trainen maar na elke training of wedstrijd een ijszak of cold-pack aanbrengen op de blessure. Gedurende 10-15 minuten lokaal masseren met ijsblokjes (beter dan het gebruik van een ijszak) op de pijnlijke plaats op de pees om de pijn en ontsteking te verminderen.
- Gebruik van tape (halve cirkel) of knieschijfbrace geplaatst halverwege de knieschijf .
- Een sportarts of fysiotherapeut raadplegen die dwarse frictietechnieken kan toepassen en revalidatieadvies kan geven. Gewoonlijk wordt een excentrisch spierversterkingsprogramma aanbevolen.
Gradatie 2:
- Trainingsactiviteiten aanpassen om de belasting van de pees te verminderen. Geen spring- of sprintactiviteiten meer uitvoeren en deze zo nodig vervangen door gelijkmatig rennen of zwemmen, of aquajogging.
- Voorkom herhaaldelijk buigen en strekken van de knie.
- Een sportarts of fysiotherapeut raadplegen die dwarse frictietechnieken kan toepassen en revalidatieadvies kan geven.
Gradatie 3:
- Volledig afzien van activiteiten die de blessure kunnen verergeren. Deze vervangen door zwemmen / rennen in water (indien de pijn dit toestaat).
- Een sportarts of fysiotherapeut raadplegen die dwarse frictietechnieken kan toepassen en revalidatieadvies kan geven.
Gradatie 4:
- Lange periode rust (ten minste 3 maanden!).
- Een sportarts of fysiotherapeut raadplegen die dwarse frictietechnieken kan toepassen voor apexitis patellae en revalidatieadvies kan geven.
- Als de knie niet reageert op revalidatie, een orthopedisch chirurg raadplegen omdat een chirurgische ingreep nodig kan zijn.
Onafhankelijk van de fasering kan het volgende worden gesteld:
- Een quadricepsversterkingsprogramma richt zich vooral op excentrische versterking. De oefeningen richten zich op het werken met de spieren om deze te rekken en herstel van de springersknie te optimaliseren.
- Spierversterking van andere gewichtdragende spiergroepen, zoals de kuitspieren, kan de belasting van de knieschijfpees verminderen.
- Een arts kan ontstekingsremmende medicijnen voorschrijven, zoals Ibuprofen. Plaatselijke injecties met steroïden kunnen beter worden voorkomen.
- Extracorporale schokgolftherapie kan een nieuwe en doelmatige behandeling zijn.
B - Chirurgie
Dit wordt doorgaans voorgeschreven als laatste redmiddel. Er is tot op heden weinig overtuigend bewijs ter ondersteuning van het gebruik van chirurgie boven behoudende behandeling van een springersknie. Chirurgie houdt in dat het betreffende deel van de pees wordt weggesneden of een laterale release wordt toegepast waarbij kleine incisies worden gemaakt aan de zijkanten van de pees, waardoor de druk van het middelste gedeelte wordt weggenomen.
Na een chirurgische ingreep wordt doorgaans een intensief revalidatieprogramma voorgeschreven. Met name excentrische versterkingsoefeningen kunnen het hestel bevorderen.
> Braces
Een brace voor de knieschijfpees die de belasting van de pees vermindert op het aanhechtingspunt door druk te geven via de pelotte op de knieschijfpees en het onderste deel van de knieschijf. Plaats de knieschijfbrace net onder de knieschijf op de knieschijfpees. Aanbrenging dient te geschieden met de geblesseerde knie onbelast en licht gebogen (20 graden).
> Misverstanden
- Doorgaan met activiteiten zoals springen als dit pijn doet. Nee! Negeer dit probleem niet, anders wordt het erger.
- Door tape en brace worden uw actieve kniestabilisatoren zwakker.
Nee, beide zijn nuttige hulpmiddelen bij revalidatie en tevens bij preventie van terugkerende klachten zonder negatieve gevolgen voor uw spiersysteem.
> Preventie
Preventie van deze overbelastingsblessure door middel van:
- Krachttraining van de heupabductors waaronder de spieren in de onderbuik, hamstrings en kuitspieren;
- Krachtoefeningen van quadriceps en hamstrings;
- Dragen van sportschoeisel en dagelijks schoeisel van goede kwaliteit met op maat gemaakte voetholteondersteuning;
- Overgewicht voorkomen.
> Conclusies
- Een springersknie wordt veroorzaakt door meervoudige, herhaalde zware belasting van de knieschijfpees bij ren- en springsporten, gekenmerkt door explosieve samentrekking van de quadriceps.
- Er is sprake van pijn na het sporten en trainen, en als het probleem voortschrijdt, tijdens activiteit.
- Herstel duurt lang en gaat gepaard met ups en downs, omdat er veel etiologische factoren bij betrokken zijn, waarvan er enkele lastig te veranderen zijn.
- Vermindering van de tractiekrachten op de onderrand van de knieschijf kan worden verkregen met tape of een brace.
Prof. Dr. F.J.G. Backx, lid medische commisie KNKV, sportarts